Yaşam Koçu - Terapist - Mentor - Danışman - Rehber Nedir ? Ne Değildir ?

Bu sıfatları sıklıkla duyduğumuz şu günlerde hangisinin ne anlama geldiği sorusu da karşılaştığımız başlıklar arasında yerini aldı. Özellikle son zamanlarda koçluk ekseninde oluşan tartışmalar, alan ihlalleri, etik sorgulamalar ve yasal düzenlemeler magazinsel bir boyuta taşındı ve toplumun her kesiminden insanın da merak ettiği konular haline geldi. Bu sebepten koçluk ile diğerlerini karşılaştırarak mesleki yeterlilik ve çalışma alanları ekseninde bir paylaşımın hepimizin işini kolaylaştıracağını düşünüyorum.

Özellikle arayış içinde olan kişiler ve kurumlar için bu çalışmayı paylaşmak istedim. Çünkü farklılıkları bilmek önemlidir ve bu tanımlar arasında da ciddi anlamda farklılıklar vardır. Bunları ne kadar iyi anlarsanız, destek almak istediğiniz konuda kiminle çalışmanız gerektiğine de nokta atışı bir girişimle başlayabilirsiniz. Çünkü hiçbirimiz zaman kaybetmek istemeyiz. Elbette biz ölümlüler için en kıymetli ve paha biçilemez olan şey zamandır.

Hangi uzmanla ile çalışmalıyım ?

Terapi süreci kariyerim konusunda yeteneklerimi keşfetmeme olanak sağlar mı ?

Rehberlik sürecinde rehber öğretmenim bana koçluk edebilir mi ?

Danışmanımın uzmanlık alanını nasıl öğrenebilirim ?

Evliliğimin düzelmesi için terapi mi danışmanlık mı almalıyız ?

Çalışanlar ve proje desteği için mentor ya da danışman mı tercih etmeliyim ?

Kapsayıcı bir ifade ile tümünü ele alırsak göreceğimiz manzara bizi köklerimize götürecektir. Kültürel olarak geniş ailenin hakim olduğu dönemlerde, aile büyüklerinin ve kanaat önderlerinin üstlenmiş olduğu yol gösterici, arabulucu o misyonu, değişen dünya düzeni ile birlikte farklı alanlarda farklı isimlerle revize ederek hayatımıza dahil ettiğimizi görebiliriz.

En karmaşık olan ve sınır çizmekte zorlanılan iki kavramla başlayalım :

KOÇ ve TERAPİST

Terapi, lisanslı ruh sağlığı eğitimi alan psikologların kullandığı bir ruh bilimi terimidir. Bir yöntem olarak karşımıza çıkan terapi, hastalığı yenecek etkenleri ve bu etkenlerin kullanılma biçimlerini bularak hastanın sıkıntısını gidermek için kullanılır. Hastaya müdahale eden kişiye de terapist adı verilir. Dolayısıyla bilinmesi gereken en net haliyle terapi, tanımı ruh sağlığı eğitimi almış kişiler tarafından kullanılır.

Ruh sağlığı eğitimi alan kişiler de kendi içlerinde ayrı ayrı yetkinlik alanlarına sahiptir. Bu konuda ruh sağlığı yetkinlikleri üzerine kısa bir araştırma yaparak bilgi sahibi olabilirsiniz.

Koçluk eğitimleri MEB ya da YÖK tarafından verilmez. Herhangi bilimsel zemine dahil değildir. Üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerinde ve özel sektörde herhangi bir eğitim basamağı aranmaksızın sertifikasyon programları ile elde edilebilir Bu yüzden isteyen herkes koç olabilir. Bir koçla çalışmadan önce mutlaka yetkinlik alanlarından emin olmalısınız. Sertifika ve eğitim bilgilerini sormaktan çekinmeyin. Koçlar özellikle yaşam koçları,  insanların kendilerini güçlendirmelerine yol açacak becerilerini ve tutumlarını geliştirerek, kişisel hedeflerini tanımlamalarına ve elde etmelerine yardımcı olmak için gerekli donanıma sahip kişilerdir. En azından öyle olmalıdır.

Hayatınızda oluşan kısır döngüleri engellemek, alışkanlıklarınızı gözden geçirmek ve işlevsel olmayanları tespit edip yeni alışkanlıklar oluşturabilmek, dil ve düşünce kalıplarınızı listelemek ve bunlarla birlikte farkındalık oluşturarak yeni bir yaşam formu oluşturmak için bir koçla çalışabilirsiniz.

Terapistler, geçmiş travmaları iyileştirmeye ve çözmeye odaklanırken koçlar ise daha çok geleceğe yöneliktir ve sizi stratejik hamlelerle hedefe ulaştırmaya odaklanırlar. Bu noktada sizi geri çeken, ilerlemenize engel olan ağır travmalarınız, psikosomatik rahatsızlıklarınız varsa bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız konusunda sizi yönlendirmeleri önemlidir. Çünkü geçmişte yaşanan travmaların etkileri, sinir sistemine ileri derecede zarar vermiş, hormonal dengenizi bozmuş, hayatın olağan akışına adapte olmanıza engel oluyor olabilir. Bu noktada elbette ileriye yönelik adımlarınızda başarılı olmanız beklenemez, bireysel ve sosyal yaşantınızda sektelere uğramanız olasıdır. Bir klinik psikolog ya da psikiyatrist desteği ile sinir sisteminizde oluşan hasarı iyileştirmek ve bununla birlikte gelecek planlarını hayata geçirmek önemli bir adım olacaktır.

Kısacası bir koç, sağlık koşullarınızın gelecek planları yapmaya uygun olup olmadığı ve bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız gerektiği konusunda sizi yönlendirebilir ve sürecinize eşlik edebilir. Teşhiste bulunmaz, tedavi etmez. Bir teşhis ya da tedavi süreciniz varsa iyileşmenize eşlik eder, süreci yönetmenizde kolaylık sağlar.

Bir terapistle ömür boyu ya da uzun yıllar çalışmanız gerekebilir fakat bir koç sizinle birlikte oluşturduğu plan doğrultusunda üç, altı, on haftalık süreler içinde program gerçekleştirir.

KOÇ ve  DANIŞMAN

Danışmanlar, kendi alanlarında uzmandır ve profesyonel destek sağlarlar. Açık ve kapalı olmak üzere iki ayrı alanda çalışırlar. Kapalı danışmanlar, kurum içinde satış-pazarlama-insan kaynakları- vb. stratejik alanlarda hizmet sunarken açık danışmanlar herhangi bir kuruma bağlı olmadan dışarıdan destek sağlayabilirler. Örnek olarak bireyler bütçe planlaması için bir finans danışmanından destek alabilir ya da evlilik öncesi bir çift, aile danışmanından destek alabilir ya da aile kurumunda oluşan sorunları çözmek için yine bir aile danışmanı ile görüşme sağlanabilir. Danışmanların misyonu sorunu anlamaya ve çözüm sunmaya yöneliktir. Süreçlerini, yöntemlerini veya sistemlerini sizinle paylaşabilirler. Size, sizin için "doğru" olan cevabı veya en azından birkaç olasılığı sunmayı hedeflerler. Çok spesifik bir soruna kısa vadeli bir çözüm sunabilirler. Onları alanlarında uzman yapan şey de budur.

Bir yaşam koçu ise sorunlarınızı sizin yerinize çözmek için orada değildir. Çözüm sunmak için de çalışmazlar. Sizin koşullarınızda sizin için en iyi ve doğru olanın ne olduğuna karar verebilmeniz için size doğru soruları sorarak hareket edebilmenize olanak sağlarlar. Onlar sizinle birlikte çalışmak, büyümenize ve gelişmenize yardımcı olmak için oradadır. Hedeflerinize ulaşabilmeniz için hayatınızın ve eylemlerinizin kontrolünü elinize almanızı sağlarlar. Mücadelelerinizin kökenine inerler ve yolunuza gerçekten neyin çıktığını keşfederler. Koç, sizin için en iyi olan kendi çözümlerinizi keşfetmenizde size rehberlik edecek olan ortağınız, yol arkadaşınızdır. Size yardımcı olacak ve cesaretlendirecek aynı zamanda size meydan okuyacak kişidir çünkü büyüme ve gelişme böyle gerçekleşir.

KOÇ ve MENTOR

Tıpkı bir terapist gibi, bir mentor da birisiyle uzun bir süre, bazen de ömür boyu çalışabilir. Mentorlar genellikle kendi deneyimlerini, profesyonel yaşamlarına dahil ettikleri tecrübelerini paylaşırlar. Koç ile olan iletişim dışında daha gayri resmi bir iletişim kurarlar ve bireylerin yaşam alanlarına dahil olurlar ya da kendi yaşamlarına, iş ortamlarına kişileri dahil ederek geldikleri noktayı nasıl idare ettiklerini göstermek için bireye ortam sunarlar.

Mentor ve menti arasındaki diyaloğu, bilginin ve sosyal sermayenin uzman olunan alanda kişiye aktarıldığı psikososyal bir süreç olarak tanımlayabiliriz. Mentorluk daha çok iş ve kariyer alanında gerçekleşir. Fakat bir koç, kişisel deneyimi olmasa bile çeşitli alanlarda ve sektörlerde çalışan insanlarla çalışabilir ve onlara hedefleri doğrultusunda bir yol haritası oluşturabilir.

Koçlar geleceğe, terapistler geçmişe odaklanırken mentorlar genellikle 'şimdi' ye odaklanırlar. Bireyin şu anda deneyimlediği 'anlık' sorunlara odaklanmak aynı zamanda mentorluk sürecinin konusunu da belirler. Kısaca bir mentorle çalışmak için öncelikle uzmanlaşmak istediğiniz alanın ne olduğunu belirlemelisiniz.

Uzmanlaşmak istediğiniz alanın profesyoneli olan kişi, mentor olmanın dışında iyi bir eğitimci de olmalıdır. Sizin öğrenim becerilerinizi, temsil sistemlerinizi, yeteneklerinizi ve öğrenme stillerinizi önceden tespit edebilmesi ve bu doğrultuda size zaman ayırması ayrı bir uzmanlık gerektirmektedir.

KOÇ ve REHBER

Rehber kimdir, rehberlik hizmeti nedir sorularının cevapları literatürde çokça karşılık bulmuştur. Farklı tanımları kısaca özetlemek gerekirse rehberlik, bireye yönelik sistemli, profesyonel ve sürekli bir yardım hizmetidir. Kişinin kendini tanıması, çevresini ve kullanabileceği fırsatları öğrenmesi, bireysel yeteneklerini keşfetmesi ve çevresine uyum sağlama becerilerini geliştirmesine destek sağlayan bir süreci ifade eder. Bir kişinin rehber olabilmesi ve kişilere rehberlik edebilmesi resmi bir eğitim sürecine tabidir. Hizmet alanına ve problem alanına göre kendi içinde ayrılmaktadır. Hizmet alanına göre; eğitim, sağlık ve sosyal rehberlik olarak ayrılır. Problem alanına göre ise kişisel, eğitsel ve mesleki rehberlik olarak ayrılmaktadır. Bu alanda verilen hizmetler ile ilgili detaylı bilgi almak için psikolojik danışmanlık ve rehberlik ya da gezi rehberliği başlıkları altında kısa bir araştırma yapmak da yararlı olacaktır.

Bir rehber ya da danışman, kişiye önerilerde bulunabilir ve bu öneriler kişiden kişiye değişmez. Bilgi sahibi oldukları belli başlı konular hakkında danışmanlık ya da rehberlik yapabilirler. Koçluk yapan kişilerin farkı ise öneride bulunmak değil kişinin kendi için doğru olanı keşfetmesini sağlamak ve ona eşlik etmektir.

Rehber, danışman, terapist mesleklerinin eğitim ve deneyimle birlikte bir uzmanlık alanı oluşturması da beklenir. Bir kişinin her konuda rehberlik, her alanda danışmanlık ve terapi hizmeti vermesinin mümkün olmadığını böylelikle vurgulamış oluyoruz.

Koçluk bu işin neresinde derseniz, bir alanda eğitim almış yani sistemli bir eğitim sürecinden geçmiş herkes aynı zamanda koçluk eğitimi alabilir ve koçluk yapabilir.

Sertifika ve diplomalar kişinin o işte yetkinliğe sahip olması için yeterli midir ?

Bu yetkinlik etik ve vicdani sorumluluklarımızı karşılar mı ?

Bu sorular ve cevapları da hepimizin üzerine düşünmesi gereken konulardır.